منشاء نزاع در شرق اوکراین/ غرب از تحریم روسیه فراتر نمی رود

خبرگزاری مهر - گروه بین الملل: بالاخره پس از هفته‌ها گمانه زنی، مسکو تصمیم خود را درباره مسئله اوکراین علنی کرد، پوتین در یک بیانیه، استقلال دو استان سابق اوکراین یعنی لوهانسک و دونتسک را به عنوان دو جمهوری مستقل پذیرفت و ارتش روسیه را برای حفاظت از صلح به خاک آن دو منطقه روانه کرد.

تا به حال چندین کشور اروپایی به همراه آمریکا این اقدام مسکو را نقض معاهدات بین المللی نامیده‌اند و آن را محکوم کرده‌اند. انگلیس و آمریکا هم هر دو تحریم‌های اولیه ای را علیه این دو جمهوری جدید و روسیه اعمال کردند، اما به غیر از تهدید به تحریم که حرفش از چندین ماه قبل هم به میان آمده بود، فعلاً از آمریکا و ناتو به عنوان دمندگان در آتش اختلاف روسیه و اوکراین خبری نیست.

نزاع بر سر این دو استان دو منشأ اساسی دارد و بیش از هر چیز، به نگرش ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نسبت به کشوری به نام اوکراین برمی گردد- کشوری که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوری از روسیه جدا شده است اما در روسیه کسی این استقلال را باور ندارد.

فرقی نمی‌کند «الکساندر سولژنیتسین» لیبرال باشد یا «گورباچوف» رفرمیست، آنها اوکراین و روسیه را یک ملت می‌دانند. شاید مهم‌تر از به رسمیت شناختن دو جمهوری جدید در بیانیه روز دوشنبه پوتین، اشاره او به ماهیت کشور اوکراین مهم باشد. وی در سخنرانی خود گفت: استالین بود که اوکراین را آزاد کرد و سرزمین‌هایی برای تشکیل دولت، به این کشور داد. اوکراین تنها یک کشور همجوار برای ما به شمار نمی‌آید. ما فرهنگ و دین مشترک داشته و نزدیکانی در این کشور داریم و اوکراین مدرن بر اساس سرزمین‌های تاریخی روسیه بنا شد.

این اظهار نظر جدیدی نیست زیرا پوتین در سال‌های گذشته نیز به لزوم بازگشت بلاروس و اوکراین به مادر روسیه تاکید کرده بود.

نزاع بر سر این دو استان دو منشأ اساسی دارد و بیش از هر چیز، به نگرش ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نسبت به کشوری به نام اوکراین برمی گردد اما منشأ دیگر نزاع بر سر اوکراین به اقدامات ناتو و آمریکا در شرق اروپا به ویژه اوکراین مربوط می‌شود. عضویت اعضای پیمان ورشو و جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی در ناتو که اساساً پیمانی در تقابل با اتحاد جماهیر شوروی سابق و روسیه نوین است، مسئله ساز تلقی می‌شود. مسکو مدعی است که ناتو برخلاف وعده‌های خود در هنگام سقوط دیوار برلین مبنی بر عدم گسترش به شرق اروپا، در سال‌های اخیر در چندین مرحله خود را به مرزهای روسیه نزدیک کرده است.

عضویت کشورهایی مثل رومانی، بلغارستان، لتونی و لیتوانی در ناتو، حوزه نفوذ روسیه را به شدت کاهش داده است حال آنکه به عقیده اکثر کارشناسان، ناتو اصلاً توانایی دفاع از این کشورها را در برابر حمله احتمالی روسیه ندارد. به هر حال، روسیه مجبور بود که در مقابل گسترش ناتو به شرق بایستد و گرنه دیر یا زود اوکراین و گرجستان نیز به دامان غرب می‌افتادند. پوتین معتقد است که (ناتو در اسناد خود روسیه را دشمن خطاب می‌کند و غربی‌ها با تحریم‌ها به دنبال جلوگیری از رشد اقتصاد روسیه هستند). پس طبیعی است که روس‌ها از این اقدامات خشمگین باشند و در برابر ساخت پادگان‌های نظامی ناتو و مانورهای مشترک در اوکراین واکنش نشان دهند.

اما درباره دو استان جدایی طلب لوهانسک و دونتسک که حالا بهتر است آنها را جمهوری بخوانیم باید گفت که وضعیت این دو استان بسیار به هم شباهت دارد. هر دو در شرق اوکراین و هر دو هم مرز با روسیه هستند. در هر دو استان، روس‌ها نیم بیشتر جمعیت را تشکیل می‌دهند و حدود هشتاد درصد از مردم به زبان روسی سخن می‌گویند. اکثریت مردم منطقه پیرو کلیسای ارتدوکس هستند. پس با این وضعیت، علاقه آنها به استقلال طلبی و متقابلاً دست گذاشتن روسیه روی این دو استان مسئله دور از ذهنی نیست.

اولین جرقه‌های استقلال را می‌توان در سال ۲۰۱۴ در جریان مجادله روسیه و اوکراین بر سر شبه جزیره کریمه دید. در همان زمان هم در این دو استان، روس گراها فعال و به دنبال برگزاری رفراندوم‌هایی مشابه کریمه در جهت پیوستن به روسیه بودند اما این روند در همان سال با الحاق کریمه به مسکو متوقف و به آینده موکول شد. در تمام این سال‌ها، مسکو از آنها حمایت مالی و نظامی کرده و آنها را آماده نگه داشته و منتظر فرصتی مناسب بوده است.

چندی پیش که پیشنهادات امنیتی روسیه مبنی بر تضمین عدم عضویت اوکراین در ناتو و توقف فعالیت‌های نظامی آمریکا و ناتو توسط غرب رد شد و متعاقباً با بالا گرفتن تنش‌ها، تهدیدهای غرب و ارسال نیروی نظامی و تسلیحات به اوکراین شدت گرفت، پوتین تصمیم خود را برای پاسخ آشکار به زیاده خواهی‌های غرب در شرق اروپا گرفت و آن را در شمایل به رسمیت شناختن این دو جمهوری جدید علنی کرد. هم اکنون هم مسکو در حال امضای معاهداتی مبنی بر همکاری با این دو جمهوری جدید است.

اگرچه نبرد نظامی بین آمریکا و متحدانش در این برهه زمانی بعید است اما آمریکا نمی‌تواند اقدامات روسیه را بی پاسخ بگذارد بخصوص که آمریکا چندین و چند بار وعده حمایت از اوکراین در برابر تهاجم را رسانه‌ای کرده است اما اخبار واصله تا به این لحظه چیزی جز آماده سازی تحریم‌های اقتصادی و کارشکنی در بعضی معاهدات اقتصادی (نورد استریم ۲) را به دست نمی‌دهند.

ریشه تاریخی تحولات و اهمیت دونباس برای روسیه

دونباس یک منطقه تاریخی، اقتصادی و فرهنگی در شرق اوکراین است و از بخش‌های شمالی و مرکزی استان دونتسک، بخش جنوبی استان لوهانسک و منتهای شرقی استان دنیپروپتروفسک تشکیل می‌شود.

دونباس در واقع حوضه آبریز بخش شمالی رود دونتس است که از طریق رود دن به دریای آزوف می‌ریزد.

در مارس، ۲۰۱۴ در پی بروز انقلاب رنگی در اوکراین، مناطق بزرگی از دونباس دچار ناآرامی شد. این ناآرامی‌ها بعداً به جنگ بین دولت غرب‌گرای اوکراین و استقلال طلبان در دونتسک و لوهانسک تبدیل شد. تا پیش از جنگ، دونباس پرتراکم‌ترین منطقه اوکراین پس از پایتخت کشور یعنی کی‌یف بود.

شهر دونتسک تا پیش از جنگ پنجمین شهر بزرگ اوکراین و پایتخت غیر رسمی دونباس به‌شمار می‌رفت. دیگر شهرهای بزرگ این منطقه لوهانسک، ماریوپول، ماکیئیفکا، هورلیفکا، کراماتورسک، اسلوفیانسک، آلچفسک، سیورودونتسک و لیسیچانسک بودند.

امروزه شهر کراماتورسک مرکز اداری موقت استان دونتسک و سیورودونتسک مرکز اداری موقت استان لوهانسک به‌شمار می‌روند. در طرف روس گرا نیز دونتسک، ماکیئیفکا و هورلیفکا بزرگ‌ترین شهرهای جمهوری خلق دونتسک و لوهانسک و آلچفسک بزرگ‌ترین شهرهای جمهوری خلق لوهانسک هستند.

در هر دو استان، روس‌ها نیم بیشتر جمعیت را تشکیل می‌دهند و حدود هشتاد درصد از مردم به زبان روسی سخن می‌گویند. اکثریت مردم منطقه پیرو کلیسای ارتدوکس هستند. پس با این وضعیت، علاقه آنها به استقلال طلبی و متقابلاً دست گذاشتن روسیه روی این دو استان مسئله دور از ذهنی نیست در ادامه تحولات اوکراین در سال ۲۰۱۴ و پس از رأی مردم شبه جزیره کریمه به جدا شدن از اوکراین، روز یکشنبه ۱۱ ماه مه سال ۲۰۱۴، استان دونتسک هم زمان با استان لوهانسک شاهد برگزاری یک همه‌پرسی به منظور استقلال از کی‌یف بود. در این همه‌پرسی بیش از ۸۹ درصد رای‌دهندگان به خودمختاری استان دونتسک رأی دادند.

استان لوهانسک از استان‌های شرقی اوکراین است. مرکز این استان شهر لوهانسک است.

در سال ۲۰۱۴ و پس از جدا شدن شبه جزیره کریمه از اوکراین، روز ششم آوریل ۲۰۱۴ هواداران روسیه در سه استان لوهانسک، دونتسک، و خارکیف اقدام به تصرف ساختمان‌های دولتی کرده و خواستار برگزاری همه‌پرسی در مورد پیوستن این استان‌ها به روسیه شدند.

در ادامه این تحولات در روز ۱۱ ماه مه سال ۲۰۱۴، استان لوهانسک شاهد برگزاری همه‌پرسی کسب استقلال از کی‌یف بود که در این همه‌پرسی بیش از ۹۶ درصد رای‌دهندگان به خودمختاری لوهانسک رأی دادند. در ۵ نوامبر سال ۱۹۳۵ این شهر تغییر نام داده و به افتخار «کلیمنت ووروشیلوف» فرمانده نظامی شوروی و سیاستمدار، «ووروشیلوف‌گراد» نامیده شد.

در جریان تحولات سال ۲۰۱۴ و بروز شورش‌هایی در اوکراین، ارتش روسیه وارد شبه جزیره کریمه شده و پس از آن با برگزاری یک همه پرسی آزاد مردم کریمه تمایل خود را برای پیوستن دوباره به مسکو اعلام کردند.

همه‌پرسی کریمه و سواستوپول پس از بحران کریمه در تاریخ ۱۶ مارس ۲۰۱۴ در مورد وضعیت انتقال کریمه به فدراسیون روسیه یا باقی ماندن در اوکراین بود که توسط مجلس کریمه و همچنین دولتمردان محلی سواستوپول برگزار شد.

یک روز پس از برگزاری همه‌پرسی در تاریخ ۱۷ مارس، طی یک بیانیه از سوی مجلس محلی کریمه با آرای مردم این منطقه، کریمه مستقل شده و قرار بر بازالحاق آن به خاک روسیه شد.

«دنیس پوشیلین» که در سال ۲۰۱۸ در انتخابات مورد مناقشه کی‌یف انتخاب شد، رهبر جمهوری خلق دونتسک است، در حالی که «لئونید پاسچنیک» منطقه استقلال طلبان لوهانسک را رهبری می‌کند.

این در حالی است که پس از بازالحاق شبه جزیره کریمه به روسیه بر اساس نتیجه یک همه پرسی آزاد و همچنین به دنبال مشارکت مسکو در مبارزه با تروریست‌های ساخت محور غربی- عبری- عربی بنا به درخواست دولت مشروع و قانونی سوریه، کشورهای غربی در تلاش هستند تا از هر روزنه‌ای به منظور ایجاد روسیه هراسی و اعمال فشار بر این کشور استفاده کنند.